Phòng vệ chính đáng là những hành động tự bảo vệ bản thân, hay bảo vệ những quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể khác trước những hành vi xâm hại trái pháp luật. Tuy nhiên, những hành động chống trả, tự vệ đó phải nằm trong một phạm vi nào đó, và không được vượt quá giới hạn.
Vậy, hãy cùng phân tích thế nào là phòng vệ chính đáng, và vượt quá giới hạn PVCĐ có bị xử lý hình sự không?.
1️⃣ Phòng vệ chính đáng là gì?
Căn cứ khoản 1 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
“1. Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.”
Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm, mà là quyền hợp pháp của mỗi công dân nhằm bảo vệ bản thân, người khác hoặc lợi ích chung của xã hội.
Pháp luật khuyến khích người dân chủ động ngăn chặn hành vi xâm hại, không thụ động hoặc sợ bị truy cứu hình sự nếu hành động của mình là cần thiết, hợp lý.
2️⃣ Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là gì?
Khoản 2 Điều 22 BLHS 2015 quy định:
“2. Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.
Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này.”
Trong trường hợp này người phòng vệ đã phòng vệ quá mức cần thiết, nhiều hơn so với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại. Và những hành vi phòng vệ quá mức sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định.
Như vây, PVCĐ là hợp pháp, nhưng chỉ ở trong một phạm vi nào đó. Người PVCĐ không được vượt quá giới hạn, không được gây nguy hiểm ngược lại cho người có hành vi xâm hại.
Tuy nhiên, ranh giới giữa chính đáng và vượt giới hạn rất mong manh. Pháp luật cũng không có một quy định rõ ràng, cụ thể nào về ranh giới này.
3️⃣ Phân biệt “phòng vệ chính đáng” và “vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng”
| Tiêu chí | Phòng vệ chính đáng | Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng |
|---|---|---|
| ⚖️ Tính hợp pháp | Hợp pháp – không bị truy cứu TNHS | Bất hợp pháp – có thể bị truy cứu TNHS |
| ⚔️ Mức độ chống trả | Tương xứng, cần thiết để ngăn chặn hành vi xâm hại | Gây thiệt hại rõ ràng vượt quá mức cần thiết |
| 🧩 Trách nhiệm hình sự | Không phải chịu TNHS | Có thể bị truy cứu về tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” hoặc “Cố ý gây thương tích do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” (Điều 126, 136 BLHS) |
4️⃣ Cơ sở xác định vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng
Sự khác biệt giữa chính đáng và vượt quá giới hạn nằm ở cụm trừ “cần thiết” và “quá mức cần thiết”. Tuy nhiên, BLHS 2015 lại không giải thích thế nào là “quá mức cần thiết” để làm cơ sở để xác định rõ ràng ranh giới giữa hành vi PVCĐ với hành vi vượt quá giới hạn PVCĐ.
Vì vậy, để phân tích một hành vi tự vệ có vượt quá giới hạn hay không, Tòa án sẽ xem xét toàn diện những tình tiết có liên quan đến hành vi xâm hại và hành vi phòng vệ như:
– Khách thể cần bảo vệ;
– Mức độ thiệt hại do hành vi xâm hại có thể gây ra hoặc đã gây ra và do hành vi phòng vệ gây ra;
– Vũ khí, phương tiện, phương pháp mà hai bên đã sử dụng;
– Nhân thân của người xâm hại;
– Cường độ của sự tấn công và của sự phòng vệ;
– Hoàn cảnh và nơi xảy ra sự việc (nơi vắng người, nơi đông người, đêm khuya);
– Tâm lý của người phải phòng vệ: có điều kiện để bình tĩnh lựa chọn phương pháp phòng vệ thích hợp hay không.
Sau khi đã xem xét một cách đầy đủ, khách quan tất cả các mặt nói trên mà nhận thấy rõ ràng là trong hoàn cảnh sự việc xảy ra, người phòng vệ đã sử dụng những phương tiện, phương pháp rõ ràng quá đáng và gây thiệt hại rõ ràng quá mức (như: gây thương tích nặng, làm chết người) đối với người có hành vi xâm hại thì coi hành vi chống trả là không tương xứng và là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Ngược lại, nếu hành vi chống trả là tương xứng thì đó là phòng vệ chính đáng.
💡 Kết luận
Trên thực tế khi một người rơi vào tình huống nguy hiểm, bị xâm hại về tính mạng, sức khỏe và tài sản nghiêm trọng, đa số người bị xâm hại không thể kiểm soát được hành vi của bản thân, không đủ bình tĩnh để quyết định chống trả lại hành vi xâm hại như thế nào để không vượt quá giới hạn PVCĐ. Bên cạnh đó, để xác định hành vi chống trả có tương xứng với hành vi xâm hại hay không, có quá đáng hay không thì phải xét toàn diện những tình tiết liên quan đến hành vi xâm hại và hành vi phòng vệ như khách thể cần bảo vệ, mức độ thiệt hại, cường độ của sự tấn công… Vì vậy, có rất nhiều khó khăn trong việc đánh giá giữa PVCĐ và vượt quá giới hạn PVCĐ.
🔎 Xem nhiều hơn tại: BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
…
🔹 HD LUẬT & FDICO – Luật sư Doanh nghiệp
📲 Hotline/Zalo: 0988.073.181
🌐 Website: www.hdluat.com
📧 Email: doanhnghiep@hdluat.com
✅ Tư vấn miễn phí 24/7
✅ Hỗ trợ thủ tục trọn gói toàn quốc
✅ Cam kết bảo mật tuyệt đối thông tin khách hàng
